Düyun-u Umumiye nedir?
 |
| Düyun-u Umumiye Binası olarak kullanılan bina Atatürk'ün emriyle bugün İstanbul Lisesi |
Düyun-u Umumiye (Düyun-u
Umumiye-i Osmaniye Varidat-ı Muhassasa İdaresi), 1872-1939 yılları
arasında Osmanlı İmparatorluğu'nun dış borçlarını
denetleyen kurum. II. Abdülhamit döneminde kurulmuştur. Sözcük,
"Genel Borçlar" anlamına gelir. Düyun-u Umumiye kurulduğu yıldan
itibaren, Osmanlı İmparatorluğu'nun ekonomik ve mali yaşamı üzerinde etkili bir
rol oynamıştır. Osmanlı İmparatorluğu 1854 yılında dış borçlanmalara başlamış
ve 1874 yılına kadar 15 ayrı dış borçlanma yapılmıştır. Bu dönem içinde 239
milyon lira borçlanıldığı halde, hükümetin eline yalnızca 127 milyon lira
geçmiştir. Osmanlı İmparatorluğu, ilk dış borçlanmasını, Kırım Savaşı sırasında, savaş maliyetlerini
karşılamak için gerçekleştirdi. Ancak mali durumu düzelmeyen devlet, savaştan
sonra da borç almayı sürdürdü. Bundan sonra da borçlanmayı neredeyse alışkanlık
haline getiren Osmanlı İmparatorluğu, yaşadığı her ekonomik sıkıntıda dış borç
almaya başladı. Bu borçların verimli kullanılamaması sonucu, kısa sürede, değil
borçlar, faizleri bile ödenemez hale gelindi. 1874'te devlet mali iflasın
eşiğine geldi ve bir kararname çıkardı. Bu kararnamede, Osmanlı İmparatorluğu
vadesi gelen borç taksitinin ancak yarısını ödeyeceğini açıklıyordu. Ancak
açıklanan bu söz de yerine getirilemedi. 1877-78
Osmanlı-Rus Savaşı sırasında,
Osmanlı yönetimi yeni bir mali bunalıma sürüklendi ve Osmanlı Bankası ile Galata Bankerleri'nden almış
olduğu iç borçlarını da ödeyemeyeceğini açıkladı.Hiçbir borç ödemesini
yapamayan Osmanlı İmparatorluğu, sonunda alacaklılarla anlaşma yoluna gitti.
Alacaklılarla masaya oturan yaşlı
imparatorluk, 1879'da damga, alkollü içki, balık avı, tuz ve tütünden alınan
vergi gelirlerini 10 yıl boyunca iç borçlar karşılığı olarak alacaklılara
bıraktı. Ancak alacaklı Avrupa devletleri buna tepki gösterdi ve 1881'de
damga, alkollü içki, balık avı, tuz, tütün ve ipekten alınan vergilerin tüm
geliri iç ve dış borçlara ayrıldı. Bu vergileri toplama ve alacaklılara ödeme
görevi de yeni kurulan Düyun-u Umumiye İdaresi’ne verildi. Bu kurum kurulduktan
sonra da Osmanlı İmparatorluğu mali sıkıntılar nedeniyle dış borç almak zorunda
kaldı. Lozan Antlaşması ile, Osmanlı İmparatorluğu'nu
yarı-sömürge seviyesine indiren bu kurumun vergi gelirlerini denetlemesi sona
erdirildi. Sadece borçların alacaklılara paylaştırılması görevini sürdürmeye
devam etti. Bu borçlar, İmparatorluk çöktükten sonra, İmparatorluk
topraklarında kurulan devletler ve Türkiye arasında paylaştırıldıysa da en
büyük borç yükü Türkiye'ye verilmiştir. Türkiye Düyun-u Umumiye' ye olan
borcunun son taksitini, ilk dış borcun alınmasından tam bir yüzyıl sonra, 1954'te
ödedi . Düyun-u Umumiye binası, 1897 yılında Fransız kökenli levanten mimar
Aléxandre Vallaury tarafından inşa edilmiştir. Bina 1933 yılında Atatürk'ün
emri ile İstanbul Lisesi'nin kullanımına verilmiştir. İstanbul Lisesi
günümüzde bu binada eğitim vermeyi sürdürmektedir. (kaynak: Vikipedia)
